Paribasan; Bebasan, Saloka

Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane lan mawa teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung (frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges: tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.

Paribasan ana kang sinebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan Manawa lereging teges nggepok sesipatan utawa kaanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa. Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni, disanepani, utawa dipindhakake.Anak-anakan timun = wong kang ngepek bojo anake pupon

1. Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira bakal kalah prakarane
2. Andaka ina tan wrin upaya = wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki barang kang ilang
3. Awak pendhek budi ciblek = wong cilik tur asor bebudene
4. Abag-abang lambe = guneme mung lamis
5. Adol lenga kari busik = dum dum barang, nanging sing andum ora oleh bagean
6. Akadang saksi = wong prakaran akeh sadulure kang dadi seksine
7. Ana bapang sumimpang = nyingkiri sakehing bebaya
8. Anirna patra = ngungkiri tulisane dhewe
9. Angin silem ing warih = tumindak ala kanthi sesidheman
10. Angon kosok = ngreti ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake
11. Asor kilang munggwing gelas = gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing krungu
12. Adhang-adhang tetese embung = nJagakake barang mung sakoleh-olehe
13. Aji godhong garing = wis ora ana ajine (asor banget)
14. Ana adulate ora ana begjane = arep nemu kabegjan, ning ora sida
15. Ana gula ana semut = panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.
16. Anggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi.
17. Angon mangsa = golek wektu kang prayoga kanggo tumindak.
18. Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong
19. Arep jamure emoh watange = gelem kepenake ora gelem rekasane
20. Asu belang kalung wang = wong asor nanging sugih
21. Asu gedhe menang kerahe = wong kang dhuwur pangkate mesthi wae luwih dhuwur panguwasane
22. Asu munggah ing papahan = wong ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa
23. Ati bengkong oleh oncong = wong duwe niyat ala oleh dalan
24. Ana catur mungkur = ora seneng nyampuri urusaning liyan
25. Anak molah bapa kepradhah = wong tuwa melu repot amarga tumindake anake
26. Arep nengkane emoh pulute = gelem kepenak emoh nglakoni rekasane
27. Adigang, adigung, adiguna = seneng ngendelake kekuwatane, panguwasae, lan kepinterane
28. Ancik-ancik pucuking eri = tansah was sumelang
29. Asu marani gebug = njarag bebaya
30. Asu rebutan balung = rebutan utawa padudon sing ora mumpangati
31. Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)
32. Banyu pinerang ora bakal pedhot = pasulayane sedulur ora bakal medhotake pasedulurane
33. Bapa kesolah anak molah = yen wong tuwa oleh prakara, anak uga melu ngrasakae lan melu tanggung jawab
34. mBarung sinang = nyela-nyela wong guneman
35. mBalithuk kukum = mbudidaya ucul saka ing kukum utawa angger-angger
36. mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah
37. mBondhan tanpa ratu = mbangkang marang nagara
38. mBuru kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung karuwan wekase
39. mBuwang rase nemu kuwuk = nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih saka ala
40. mBuwang tilas = rewa-rewa ora mentas tumindak pagawe ala
41. Bathang lelaku = lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani
42. Beras wutah arang bali menyang takere = barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune
43. mBidhung api rowang = ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi
44. Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni
45. Balung tinumpuk = anak loro dimantu tunggal dina
46. Bathang lelaku = wong lungan ijen liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
47. Bathang ucap-ucap = wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
48. Bubuk oleh leng = wong duwe niyat ala oleh dalan
49. Bung pring petung = bocah kang longgor (gelis gedhe)
50. Buntel kadut, ora kinang ora udut = wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan udut
51. Busuk ketekuk, pinter keblinger = sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka
52. Becik ketitik ala ketara = sing becik bakal tinemu, sing ala bakale ketara
53. Belo melu seton = bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake
54. Mburu uceng kelangan deleg = nguyak barang sepele kelangan barang sing aji
55. Bathok bolu isi madu = dianggep wong lumrah nanging sugih kepinteran, utawa wong ala rupane nanging manis bebudene
56. Bebek diwuruki nglangi = wong pinter diwulang mesthi gelis bisa
57. Bebek mungsuh mliwis = wong loro padha dene pintere mungsuhan, nanging sing siji luwih trengginas
58. Bima akutha wesi = wong gedhe kang kukuh panguwasane
59. Bramara mangun lingga = wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang disiri
60. Brekithi angkara madu = wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi
61. Byung-byung tawon kambu = wong ela-elu, senengane padha kumpul tanpa ana prelune
62. Calak cangkol kendhali bol, cemethi tai = nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe
63. Carang canthel = ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug
64. Car-cor kaya kurang janganan = ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
65. Cathok gawel = seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman
66. Cecak nguntal elo = gegayuhan sing ora jumbuh karo kahanane
67. Cebol nggayuh lintang = wong duwe panggayuh kang mokal kecandhake
68. Cebol nggayuh langit = wong duwe panjangka kang tanpa ana kawusanane
69. Cecak nguntal cagak = gegayuhan kang ora imbang kekuwatane
70. Cedhak celeng boloten = cedhak karo wong ala bakal katut ala
71. Cengkir ketindhihan kiring = wong lanang didhisiki anggone rabi dening adhine
72. Cikal apupus limar = wong oleh kabegjan kang luwih saka mesthine
73. Cobolo mangan teki = wong bodho banget tur tumindak asor
74. Cocak nguntal elo = wong tumandang gawe kang ora laras karo kaanane
75. Cumbu laler = wong kang teka lunga pamanggone
76. Ciri wanci lalai ginawa mati = pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati
77. Cincing-cincing meksa klebus = karepe ngirid nanging malah entek akeh, karepe mung climen wekasan entek wragat akeh
78. Criwis cawis = seneng maido nanging ya seneng menehi (muruki)
79. Cuplak andheng-andheng, yen tan pernah panggonane = wong kang tansah sulaya karo rembuge wong akeh
80. Crah gawe bubrah, rukun gawe santosa = pasulayan njalari ringkih, karukunan njalari kuwat.
81. Cedhak kebo gupak = sesrawungan karo wong ala bisa melu-melu
82. Dahwen ati open = nacad nanging mbenerake wong liya
83. Digarokake dilukokake = dikongkon nyambut gawe abot
84. Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan = senajan wong liya yen nemoni rekasa bakal dibelani
85. Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-winga = wong kang nesu banget
86. Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = bab ala dikandhakke becik, bab becik dikandhakkke ala
87. Derman golek momongan = wong wis akeh kewajibane isih golek gawean kang ngimbuhi ribed
88. Desa mawa cara negara mawa tata = saben panggonan duwe tata car dhewe-dhewe
89. Dadia godhong moh nyuwek, dadia banyu moh nyawuk = wis emoh sapa aruh
90. Dhalang kerubuhan panggung = wong tanpa bisa kumecap marga nemu wiring
91. Dhandhang diunekake kuntul = wong ala dikira becik
92. Dhandhang ngelak = wong kang ngajab patining liyan
93. Dhadhap ketuwuhan cangkring = kumpulane wong becik kaworan wong ala atine
94. Dhayung oleh kedhung = wong tumandang gawe kanthi kepenak jalaran cocog lan saranane
95. Dhemit ora ndulit, setan ora doyan = ana ngendi papan tansah slamet
96. Dibeciki mbalang tai = mbeciki wong liya oleh pinwales piala
97. Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk = banget ditresnani
98. Dolanan ula mandi = njarag tumindak gawe kang ngemu bebaya
99. Dudu berase ditempurake = nyambungi guneman, nanging ora cundhuk karo sing dirembug
100. Durung cundhuk, acandhak = ora ngerti perkarane melu urun gunem
101. Dhadhakan anglayoni = mementahi rembug sing wis mateng
102. Dudutan lan anculan = wong loro padha kethikan: sing siji ethok-ethok ora ngerti
103. Durung ilang pupuk lempuyange = dianggep isih kaya bocah cilik
104. Durung pecus keselak betus = durung sembada wis duwe kekarepan neka-neka
105. Duk sandhing geni = wong lanang jejer turu karo wong wadon dudu bojone
106. Diwenehi ati ngrogoh rempela = diwenehi sithik isih kurang panarima
107. Dipalangana mlumpat, ditalenana medhot = arepa dikaya ngapa yen wis takdhire bisa kalakon
108. Dom sumuruping banyu = telik sandi (mata-mata), laku sesidheman kanggo meruhi wewadi
109. Eman-eman ora keduman = karepe eman malah awake dhewe ora keduman
110. Embuh nila embuh etom = wong kang nyaruwe alaning liyan, nanging dheweke ugamelu nglakoni
111. Embat-embat celarat = wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget
112. Emprit abuntut bedhug = wong kang nggedhekake perkara sing maune sepele
113. Enggon welut diedoli udhet = wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepiraa
114. Endhas gundhul dikepeti = wong sing wis kepenak uripe oleh kamukten
115. Esuk dhele, sore tempe = ora antep, atine molah-malih
116. Emban cindhe, emban siladan = tumindak ora adil
117. Entek amek, kurang golek = diuneni akeh-akeh
118. Entek jarake = wis entek kasugihane
119. Gajah alingan teki = wong gedhe sendhen prekarane wong cilik
120. Gajah marani wantilan = wong kang njarag nemoni bebaya
121. ngGajah elar = wong kang sarwa kasembadan kekarepane
122. Gajah ngidak rapah = wong gedhe (agung) nrajang wewalere dhewe
123. Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah = wong gedhe padha pasulayanwong cilik sing dadi korban
124. Galuga sinalusur sari = wong becik rupane, utama bebudene
125. Gambret singgang mrakatak ora ana sing ngeneni = wong wadon kenes ora ana wong lanang sing nakokake
126. Gagak nganggo laring merak = wong cilik tumindak kaya-kaya wong gedhe
127. Garang garing = wong semugih nanging sejatine kekurangan
128. Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput = samubarang kang dikarepake ora bis keturutan
129. Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh = senajan alon-alon anggone tumindak nanging bisa kelakon
130. Golek banyu bening = meguru golek kawruh sing becik
131. Nggutuk lor kena kidul = ngarani/ndakwa sing ora bener
132. Nggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi
133. Gawe luwangan, ngurugi luwangan = utang kana, nyaur kene
134. nGGayuh tawang = tumandang gawe kang tanpa pituwas
135. Gecul ngumpul bandhol ngrompol = wong ala padha saiyeg tumindak ala
136. Gedhang apupus cindhe = wong duwe kamelikan kang ora salumrahe
137. Geguyon dadi tangisan = gegojegan, wasana gawe susah
138. Gemblung jinurung, edan kawarisa = tumindak nekad, nanging malah nemu kabegjan
139. Gendhon rukon = tumindak bebarengan amrih padha kepenake
140. Geni guntur nila bena = dhawuhing nagara kudu linakonan
141. nGgenteni watang putung = nglungsur kalungguhane wong kang wis mati
142. nGgepuk kemiri kopong = tumindak gawe kang tanpa kasil
143. nGgered ori saka pucuk = tumandang tanpa petung, wasana gawe rekasa awake dhewe
144. Giri lusi janma tan kena ingina = wong katone bodho jebul sugih kawruh
145. Golek-golek ketanggor wong luru-luru = arep tumindak ala, wasana kepergok wong kang uga tumindak ala
146. Gondhelan poncoting tapih = nggantungake urpe marang bojo
147. Gotong mayit = lungan mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani
148. Greget-greget suruh = nggregetake ati nanging ngemu rasa seneng
149. ngGugat kayu aking = mrakarakake wong kang wis mati
150. Gumembrang ora adang = kelangan barang tanpa ana sing weruh
151. Gumendheng ora nggoreng = kelangan barang tanpa ana sing weruh
152. ngGutuk api lamur = mitenah wong liya kanthi ethok-ethok ora ngerti wong sing dipitenah
153. Gupak pulute ora melu mangan nangkane = melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake
154. Glugu ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kecampuran wong ala bebudene
155. Glundhung semprong = wong wadon omah-omah ora nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang
156. Gong lumaku tinabuh = wong geleme omong mung yen ditakoni
157. Idu geni = sakuni-unine kelakon
158. Idu didilat maneh = njabel rembug sing wis kawetu
159. Iwak kecemplung wuwu = kena diapusi kanthi gampang
160. Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani = yen ana ngarep nyontoni, ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya
161. Jer basuki mawa beya = sakabehing gegayuhan mbutuhake wragad (pengorbanan)
162. nJabung alus = ngapusi kanthi tembung manis
163. nJaring langit = tumindak gawe kang tanpa asil
164. nJaring angin = tumindak gawe kang tanpa asil
165. Jinjang api goyang = ora nggugu kandhaning liyan nanging malah gawe kapitunan
166. Jalma tan kena kinira = manungsa iku ora kena diremehake
167. Jati ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kelebon wong ala
168. Njagakake endhoge si blorok = ngarep-arep barang sing durung mesthi
169. Njajah desa milangkori = wis tekan ngendi-endi
170. Jalma angkara mati murka = nemoni cilaka jalaran angkara murkane
171. Jamur tuwuh ing sela = wong kang uripe memelas
172. nJalukan ora wewehan = seneng njaluk ora gelem menehi
173. Jaran kerubuhan empyak = wong kang wis kanji (kapok, wedi) banget marga lelakon sing wis tau gawe wedi
174. Jarit luwas ing sampiran = wong duwe kepinteran nanging ora ana sing nganggo utawa ngangsu kapinterane, lawas-lawas wong iku tanpa guna
175. nJujul muwul = prakara kang nambah-nambahi rekasa, utawa wis sarwa akeh lan torah (kecukupan) isih oleh wuwuh (tambahan) maneh
176. nJunjung ngantebake = ngalembana nanging duwe niyat ngasorake
177. Kaduk wani kurang deduga = watak wong enom sing grusa-grusu kurang petung
178. Kalah cacak menang cacak = samubarang pagawean luwih becik dicoba dhisik bisa lan orane
179. Karna binandhung = kabar kang lumembar sarana gethok tular
180. Kebak sundukane = wis akeh anggone gawe piala
181. Kebak sundukane = kakehan dosa, akeh sing disulayani
182. Kebanjiran segara madu = nemu kabegjan kang gedhe banget
183. Kebat kliwat, gancang pincang = tumindak kang kesusu mesthi ora kebeneran
184. Kebo bule mati setra = wong pinter ning ora ana sing merlokake
185. Kebo ilang tombok kandhang = wis kelangan ngetokake wragat maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu
186. Kebo lumumpat ing palang = wong gedhe nggagahi prakarane sadulur utawa kaluwargane dhewe
187. Kebo kabotan sungu = wong ngrekasa uripe marga kabotan butuh, kakehan anak
188. Kebo lumaku dipasangi = wong kang gelem tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)
189. Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom
190. Kebo mulih nyang kandhange = wong sing wis suwe lelana bali nyang asale
191. Kebo mutung ing pasangan = wong ninggal pagaweane sing durung sida ditandangi
192. Kecing-kecing diraupi = tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin
193. Keduwung nguntal wedhung = wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis rekasa
194. Kepaten obor = kelangan aluran pasedulurane
195. Keri tan pinecut = gelem tumindak gawe tanpa diprentah
196. Kulak warta adol prungon = oleh kabar banjur ditularake marang liyan
197. Kumrisik tan kanginan = rumangsa tanpa disaruwe
198. Kuping budheg dikoroki = ora ngreti kathik dikandhani, wasana kepengin ngreti prekarane
199. Kakehan gludhug kurang udan = akeh sing diomongake ananging ora nyata
200. Kaya banyu karo lenga = paseduluran kang ora bisa rukun
201. Kadang konang = wong kang diaku sedulur yen wonge sugih (duwe pangkat)
202. Kacang atinggal lanjaran = anak kang ora memper bebudene wong tuwane
203. Kacang mangsaa ninggal lanjaran = anak iku lumrahe bebudene memper wong tuwane
204. Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = ora duwe papan (omah)
205. Katepang ngrangsang gunung = wong asor pengin nggayuh pangkat luhur
206. Katon cempaka sewakul = wong kang manjila dhewe, beda klawan pepadhane
207. Kajugrukan gunung menyan = oleh kabegjan gedhe banget
208. Kawuk ora weruh slira = wong cilik ambeke kaya wong gedhe
209. Kebanjiran segara madu = nemu kebegjan (rejeki) sing gedhe
210. Kegedhen empyak kurang cagak = wong kang duwe panjangka ning ora sembada
211. Kekudhung walulang macan = ngapusi nganggo jenenge wong kang diwedeni
212. Kelacak kepathak = ora bisa mungkir jalaran wis kebukti
213. Kemladhean ngajak sempal = wong mondhok gawe rusak sing dipondhoki
214. Kendhit miming kadang dewa = wong kang ora pasrah ing paeka
215. Keplok ora tombok = melu seneng ananging ora melu wragad, utawa wong kang senengane maido ning ora gelem melu cawe-cawe
216. Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ananging ora sembada
217. Kena iwake aja nganti butheg banyune = ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati
218. Kejugrukan gunung madu = nemu kanugrahan
219. Kethek saranggon = grombolane wong ala
220. Kencana katon wingka = arepa becik disawang ora becik
221. Kendel ngringkel, dhadhag ora godhak = ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho
222. Kenes ora ethes = wong sing sugih nanging ora disenengi
223. Kriwikan dadi grojogan = prakara sepele dadi prakara gedhe
224. Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi panguwasa (wong pangkat)
225. Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing pangan
226. Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing pangan
227. Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora duwe wragad
228. Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing gedhe banget
229. Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh cilaka sing ora dinyana-nyana
230. Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang sengsara
231. Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake ala
232. Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora ngerti ancas tujuwane
233. Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = wong sing ora duwe panggonan utawa omah tetep
234. Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak becik, tabet-tabete wong ala isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak ala
235. Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing mokal kalakone
236. Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa banget
237. Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune cilik dadi gedhe
238. Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget
239. Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi nekad, sanajan direwangi wiring isin
240. Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran, sing pinter sing bakal nemu kabegjan
241. Kudhung walulang macan = wong golek utangan nganggo sendhen asmane wong gedhe utawa wong kuwasa
242. Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora mrantasi karya (sembada)
243. Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep wong ala
244. Kurung munggah lumbung = wong rena dipek bojo sing duwe omah
245. Kutuk nggendhong kemiri = wong kang nganggo kang sarwa aji (apik) liwat dalan kang mbebayani
246. Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk = wong kang njarag (marani) bebaya
247. Kuncung nganti tumekan gelung = suwe banget anggone ngenteni
248. Ladak kecangklak = wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe
249. Lahang karoban manis = wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene
250. Lanang kemangi = wong lanang kang jirih
251. Lawas-lawas kawongan godhong = wis lawas pangabdine, nanging ora banjur dibuwang, tanpa oleh pangkat
252. Lebak ilining banyu = wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara
253. Ledhang-ledhang nemu pedhang = nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana
254. Legan golek momongan = wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)
255. Lambe satumang kari semerang = menehi pitutur nganti kesel, ora digubris
256. Lumpuh ngideri jagad = duwe gegayuhan sing mokal kelakon
257. Lungguh klasa gumelar = ora melu rekasa nanging nemu kepenak
258. Macan guguh = wong gedhe (kuwasa) wis ora kajen keringan
259. Madu balung tanpa isi = rebutan samubarang kang tanpa guna
260. Malang-malang tanggung = ngewuhake, arep ditinggal nggrundel, yen dilokake ora mrantasi gawe
261. Mancak wadhah tulupan = wis suwe nyambut gawe nanging tanpa duwe celengan
262. Mecel manuk miber = sarwa kasembadan, sabarang tindake mawa kasil
263. Mendhak alingan, wekasan katon = tumindak nylamur, nanging wekasan ngaku, jalaran konangan wong akeh
264. Maju tatu mundur ajur = prakara kang sarwa ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya kepiye wae nanging ora kasil
265. Matang tuna numbak luput = tansah luput kabeh panggayuhane
266. Mbuwang tilas = ethok-ethok ora ngerti marang tumindake kang ala kang dilakoni
267. Meneng widara uleren = katone anteng nanging sejatine ala atine
268. Menthung koja kena sembagine = rumangsane ngapusi, nanging sejatine malah kena apus
269. Merangi tatal = mentahi rembug kang wis mateng
270. Micakake wong melek = ora nganggep wong sing meruhi dhewe
271. Midak sikil, njawil mungkur = kethikan ora ngetarani
272. Midak tembelek ora penyek = ora duwe kekuwatan kanggo tandang gawe
273. Mirong kampuh jingga = mbalela marang nagara
274. Mrojol ing akerep = nyebal saka kalumrahaning wong akeh
275. Milih-milih tebu boleng = kakehan milih, wekasan oleh kang ora becik
276. Mikul dhuwur mendhem jero = bisa njunjung drajade wong tuwa
277. Mubra-mubru mblabar madu = wong kang sarwa kecukupan
278. Meneng kitiran = ora bisa anteng
279. Mbrojol saselaning garu = ora ana sing madhani kepinterane, utawa wong kang luput saka bebaya
280. Nabok nyilih tangan = tumindak ala kanthi kongkonan wong liya
281. Naga mangsa tanpa cala = wong kang mrana-mrana ngrasani alaning liyan
282. Ngagar metu kawul = ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora mempan
283. Ngajari bebek nglangi = panggawean sing ora ana paedahe
284. Ngalasake Negara = wong sing ora manut pranatane Negara
285. Ngalem legining gula = ngalembana kapinterane wong kang pancen pinter (sugih)
286. Ngaturake kidang lumayu = ngaturake barang kang wis ora ana
287. Nagara mawa tata, desa mawa cara = saben papan duwe adapt lan aturan dhewe-dhewe
288. Nampel puluk = mitenah kabegjane wong liya
289. Nandur wiji keli = ngopeni turune wong kasrakat
290. Nasabi dhengkul = nutup-nutupi kekurangane sadulur supaya oleh kauntungan
291. Natas tali gumantung = putusan kang ora ana kawusanane
292. Nebak wong mangan = gawe rugine wong kang oleh kamukten
293. Nemu kuwuk = wong njaluk tulung marang liyan ora nganggo mara ing omahe
294. Ninggal bocah ing waton = nyumelangake samubarang sing wis kelakon
295. Nitipake daging serep = titip anak wadon marang besan
296. Nucuk ngiberake = wis disuguh mulihe isih mbrekat suguhan
297. Nulung menthung = karepe aweh welas, nanging malah gawe rekasane
298. Nuntumake balung pisah = bebesanan karo sedulur kang wis adoh alurane
299. Nututi baling wis tiba = njabel wicara kang wis kawetu
300. Nututi kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung cetha lan durung mesthi olehe
301. Ngadu singating andaka = gawe dukaning panggedhe
302. Ngadhepi celeng boloten = cedhak-cedhak wong ala bebudene
303. Nglungguhi klasa gumelar = nindakake pegawean kang wis tumata
304. Ngotragake gunung = wong cilik-asor bisa ngalahake wong gedhe-luhur, nganti gawe kagete wong akeh
305. Nguthik-uthik macan dhedhe = njarag wong kang wis lilih nepsune
306. Nguyahi segara = weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase
307. Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang tansah rusak
308. Nguthik-uthik macan turu = gawe nesu (golek gaweyan)
309. Nyolong pethek = luput saka pangira
310. Ngobak banyu bening = gawe rerusuh ing papan kang tentrem
311. Nguyahi segara = nulung wong sing kecukupan
312. Nandur pari jero = gawe ngamal kabecikan
313. Nututi layangan pedhot = nggoleki barang sing angel ketemune
314. Ngaji mumpung = ngatogake kekarepan mumpung ana wektu becik
315. Ngalem legining gula = ngalem kepinterane wong winasis
316. Ngandel tali gedebog = mrecaya barang kang ora mitayani
317. Ngantuk nemu kethuk = enak-enak ora nyambut gawe nanging oleh kabegjan
318. Ngangsu banyu ing kranjang = golek ngelmu nanging ora pinter marga ngelmune
319. Ngaub ngawar-awar = golek pangayoman marang wongmiskin
320. Nguwod gedebog = wong nemu kacilakan merga panggawene wong liya
321. Nguyang lara nempur pati = njarag marang kacilakan
322. Nguyuh aling-alingan sada = ngumpetake kekurangane, nanging ora murwat lan sranane
323. Ngabuk wong meteng = milara wong kang tanpa daya
324. Ngemping lara nggenjah pati = njarag marang kasangsaran
325. Ngempukake watu item = nganggep remeh prakara abot
326. Ngemut legining gula = ngrumat baranging liyan, bareng ngreti yen ana gunane banjur dipek dhewe, ora diwenehake sing duwe
327. Ngenteni timbale watu item = ngarep-arep samubarang kang ora bakal teka
328. Ngetutake poncoting tapih = melu sapari lungane bojo
329. Nggepuk kemiri kopong = tumandang gawe kang tanpa pituwas
330. Nglancipi singating andaka = natang wong kang kawasa
331. Nglangi ing tengah mati ing pinggir = apa kang digarap tanpa karampungan
332. Nglumahake, ngurepake = bebesanan anak loro lanang wadon padha nggawa lan padha olehe
333. Ngarebake sikut = nenonton mung kanggo golek sukan-sukan
334. Ngrampek-ngrampek kethek = nyanak marang wong ala
335. Ngrangsang-ngrangsang tuna = samubrang kang ginayuh ora kena
336. Ngrusak pager ayu = ndhemeni bojoning liyan
337. Nrenggiling api mati = wong ethok-ethok ora ngrungu guneme liyan, nanging sabenere niling-nilingake
338. Numpal keli = wong lelungan mung nunut kancane
339. Nusup ngayam alas = wong lelungan kanthi mlebu metu padesan lan ngliwati omah-omahe wong akeh
340. Nyambung watang putung = ngruunake sedulur kang cecongkrahan
341. Nyawat mbalang wohe = duwe panpgangkah sarana pitulungane sedulur sing diangkah
342. Nyeret pring saka pucuk = pagawean gampang malah dingel-ngel
343. Nyundhang bathang bantheng = ngangkat priyayi turunane bangsa luhur kang wis ora duwe pangawasa
344. Nyunggi lumpang kentheng = rabi ayu turune wong luhur
345. Obor blarak = mung sawetara wae
346. Obah owah = barang dadi becik mbutuhake wragad
347. Obah mamah = yen gelem makarya, bakale akeh rejeki
348. Obah ngarep kobet mburi = wani rekasa dhisik, mbesuke bakal kepenak
349. Opor bebek, mentas dhewek = rampungae saka reka dayane dhewe
350. Ora ana banyu mili mandhuwur = watak iku tumurun marang anak
351. Ora ana kukus tanpa geni = ora ana akibta tanpa sebab
352. Ora gonja ora unus = wis rupane ala, bebudene uga ala
353. Ora jaman ora makam = ora genah asal kamulane
354. Ora mambu enthong irus = ora ana sambung rapete bab aluran paseduluran
355. Ora ngerti kenthang kimpule = ora weruh prakara sing dirembug
356. Ora polo ora uteg = bodho banget
357. Ora tembung ora lawung = njupuk barange liyan tanpa jawab
358. Ora weruh alip bengkonge = ora ngreti aksara
359. Othak-athik didudut angel = katone sarwa ganpang bareng ditemenani ora ana nyatane
360. Ora kingan ora udut = ora mangan apa-apa
361. Ora uwur ora sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh pitulung)
362. Palang mangan tandur = wong kang diwenehi kapercayan njaga nanging malah ngrusak
363. Pandengan karo srengenge = memungsuhan karo panguwasane
364. Pandhitane antake = laire katon suci batine ala
365. Pecruk tunggu bara = wong kang dipasrahi tunggu barang kang dimelik (dadi kesenengane)
366. Pupur sadurunge benjut = becik jaga-jaga utawa tumindak ngati-ati
367. Pupur sawise benjut = ngati-ati sawise nemu bebaya
368. Pinter keblinger busuk ketekuk = sarwa cilaka, tansah kena paeka
369. Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong miskin dipracaya manggon ing papan kang mubra-mubru pangan
370. Pupur sawise benjut = tumindak ngati-ati bareng wis ketaman
371. Raga tanpa mule = rana-rene mung disawiyah, ora kajen
372. Rupak jagade = ora duwe papan pasrawungan
373. Rame ing gawe, sepi ing pamrih = gelem tandang gawe ora amarga golek opah
374. Ramban-ramban tanggung = wong ngira alaning liyan, nanging isih ragu-ragu
375. Rawe-rawe rantas, malang-malang putung = sakehing pepalang bisa disingkirake
376. Rampek-rampek kethek = wong kang nyedhak-nyedhak wong ala, ora wurung oleh piala saka wong iku
377. Rebut balung tanpa isi = pasulayan marga barang kang sepele
378. Regem-regem kemarung = wong kang ngrangkani wong liya kang sok nglarani (gawe cilaka)
379. Renggang gula kumepyur pulut = wong kang raket banget anggone kekancan
380. Rindhik asu digitik = dikongkon nindakake pegawean kang ora cocog karo kekarepane
381. Rupa nggendhong rega = merga barange apik mula regane ya larang
382. Rukun agawa santosa, crah agawe bubrah = yen padha rukun mesthi padha santosa, yen padha congkrah mesthi bakal rusak
383. Rubuh-rubuh gedhang = wong kang ela-elu tumindake liyan (melu-melu)
384. Sing salah seleh = sing salah bakal nampa akibate
385. Sembur-sembur adas, siram-siram bayem = bisa kaleksanan marga pandongane wong akeh
386. Sadumuk bathuk sanyari bumi = pasulayan dilabuhi toh pati
387. Satru munggwing cangklakan = wong kang dadi mungsuh ing lingkungan sanak sedulur
388. Satu munggwing rimbagan = wong loro kang anggone kekancan padha cocoge
389. Suduk gunting tatu loro = nampa kesusahan (kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa nengen)
390. Sabar sareh mesthi bakal pikoleh = tumindak samubrang aja kesusu
391. Sabaya pati sabaya mukti = kerukunan nganti tekaning pati
392. Sadumuk bathuk senyari bumi = pasulayan nganti dilabuhi tekan pati
393. Sandhing kirik gudhigen = wong kang srawung karo wong ala, ora wurung ketularan alane
394. Sandhing kebo gupak = wong kang cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala
395. Sanggar waringin = wong kang dadi pangayomane wong akeh
396. Sepi ing pamrih rame ing gawe = nindakake pagawean kanthi ora duwe kamelikan apa-apa
397. Sluman-slumun slamet = sanajan kurang ngati-ati nanging isih diparingi slamet
398. Sumur lumaku tinimba, gong lumaku tinabuh = wong kang geleme tumandang gawe yen diajak utawa dikancani wong sing wis pinter
399. Sadawa-dawane lurung isih dawa gurung = kabar iku mesthi sumebar adoh, lan adoh karo kanyatane
400. Sapikul sagendhongan = andum barang kanthi kukum kang murwat lan kaanane
401. Sendhen kayu aking = prakaran gondhelan wong kang wis mati
402. Singidan nemu macan = dhelikan marga tumindak ala nanging malah kawruhan panggedhene
403. Si gedheg lan si anthuk = wong loro kang wis padha kangsen tumindak ala bebarengan
404. Simbar tumrap sela = wong kang uripe ngrekasa, awit ora duwe sumber pangan sing gumathok
405. Tebu tuwuh socane = wong sing alus lan mans tembunge nanging ala aten-atenane
406. Tekek mati ulone = wong kang nemoni cilaka marga saka gunemane dhewe
407. Tembang rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar kang durung mesthi salah lan benere
408. Tulung menthung = katone aweh pitulungan, nanging gawe susah
409. Tega larane ora tega patine = arepa kaya ngapa sedulur iku perlu dibelani
410. Tigan kaapit sela = wong kang ana ing sajroning bebaya, tansah was-sumelang atine
411. Timun jinara = prakara gampang banget
412. Timun wungkuk jaga imbuh = wong kang kanggo genep-genep (jaga-jaga yen kekurangan)
413. Timun mungsuh duren = wong ringkih mungsuh wong kuwat
414. Tuna satak bathi sanak = rugi petung (bandha) nanging tambah sedulur
415. Tunggal banyu – tunggal guru
416. Tinggal glanggang colong playu = ora wani tanggung jawab (keplayu ing peperangan)
417. Tumbak cucukan = wong kang seneng pradul (adu-adu) marang liyan
418. Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog aten-atenane
419. Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang angger duwe bojo, bojone mati (wong kang diseriki kanca-kancane)
420. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune wong cilik bisa dadi wong gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan dhuwur, utawa prakara ala ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik
421. Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora katon gedhene utawa luhur pangkate
422. Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh
423. Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi mungsuh
424. Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe sakpenake nanging meksa nemu kabegjan
425. Ucul saka kudangan = luput karo gegayuhane
426. Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag marang bebaya
427. Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget kekarepane
428. Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang bojoning liyan
429. Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali maneh
430. Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik marang wong sugih banget
431. Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing sumebar beda nyatane
432. Udan tangis = akeh wong sing kesusahan amarga ketaman bencana
433. Uwod gedebog = wong kang ora kena diprecaya kanggo lantaran rembug
434. Wastra bedhah kayu pokah = wong nandhang tatu, babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula uripe)
435. Watra lungset ing sampiran = wong pinter ora diguroni wong liya nganti tuwa
436. Wedi rai wani silit = wanine mung saka mburi, wedi yen adhep-adhepan
437. Wedhus diumbar ing pakacangan = wong mlarat dipercaya njaga barang pakaremane
438. Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug = melu-melu tumindak nanging ora ngerti kang dikarepake
439. Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu sing suwe banget (saka bocah nganti tuwa)
440. Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong liya nanging malah dadi bilaine
441. Waras-wiris = sehat
442. Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon kang ora pangaji
443. Wis kebak sundukane = wis akeh banget kaluputane
444. Yuwana mati lena = wong becik nemu cilaka jalaran ora ngati-ati
445. Yitna yuwana, lena kena = sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana cilaka
446. Yuyu rumpung mbarong ronge = wong kang nyantosani omahe, amarga wedi diganggu gawe wong liya kang ala pakartine
447. Yiyidan munggwing rampadan = biyene wong durjana saiki dadi wong alim
448. Yoga anyangga yogi = murid nirokake piwulange guru